Pierwsza wzmianka o tej świątyni, jeszcze jako kaplicy, pochodzi z 2 marca 1358 r. Znajduje się w dokumencie wydanym przez kurię papieską w Awinionie, która udzielała czterdziestodniowego odpustu wszystkim tym, którzy odwiedzą capellam sancti Laurencii in castro Marienburg Pomezanensis diocesis i ofiarują jałmużnę chorym, leczonym nieopodal.
W kolejnych krzyżackich dokumentach budowla ta określana jest już mianem kościoła (sente Lorencz kirche) dla służby zamkowej. W XV w., w jego zachodniej nawie, znajdowała się zakrystia i kaplica św. Barbary, bogato wyposażona przez wielkiego mistrza Konrada von Erlichshausen. Do naroża elewacji południowej przylegała wieża bramy prowadzącej ku przeprawie przez Nogat, zburzona przez Prusaków po 1772 r.
W 1845 r. elewacja południowa kościoła poddana została renowacji, w czasie której ozdobiono ją neogotyckim szczytem. W latach 1903-08 kościół św. Wawrzyńca przeszedł drugą, tym razem gruntowną konserwację. W jej trakcie w/wym. szczyt zastąpiono nowym, we wnętrzu odtworzono kaplicę św. Barbary, wykonano nową emporę i polichromowany strop, w okna wstawiono witraże. Na ścianie wschodniej natrafiono na resztki polichromii heraldycznych. Po zakończeniu prac, w kościele zgromadzono kilka cennych zabytków. Były tam m.in.:
- poliptyk grudziądzki. Ołtarz z ok. 1390 r. pochodzący z dawnej kaplicy zamku krzyżackiego w Grudziądzu. Od 1947 r. zdobi Galerię Sztuki Średniowiecznej Muzeum Narodowego w Warszawie.
- płyta nagrobna rycerza na służbie Zakonu Dietricha von Logendorf (zm. 1424/25). Odkryta w kościele św. Wawrzyńca w 1820 r. Około 1883 r. ustawiona przy wschodniej elewacji Zamku Wysokiego, na dawnym cmentarzu zakonnym. W 1908 r. powróciła na swoje pierwotne miejsce, gdzie znajduje się do dziś.
- grupa św. Jerzego. Wykonana ok. 1916 r. wierna kopia gotyckiej rzeźby z zakrystii kościoła św. Jerzego w Starej Kościelnicy. Zaginęła po II wojnie światowej. Szczątki oryginału znajdują się w Muzeum Diecezjalnym w Pelplinie.
- tron biskupa pomezańskiego. Zabytek z lat 1380-90 wypożyczony do zbiorów zamkowych ok. 1915 r. z kościoła w Rakowcu koło Kwidzyna.
- płyty nagrobne na przykościelnym cmentarzu. Pochodzące z XVII-XVIII w. zabytki z Gdańska przeniesione do zamku w Malborku w 1910 r.
Ciekawą „ozdobą” kościoła jest wmurowana nieopodal wejścia kamienna tabliczka pokazująca poziom wody w trakcie powodzi w dn. 25 marca 1888 r.
fot.: Wnętrze kościoła św. Wawrzyńca. Ok. 1930 r.
autor tekstu
Kustosz Ryszard Rząd
Pracownia Historii Zamku
Muzeum Zamkowego w Malborku